Witam wszystkich,

powszechnie pisze się, że mundury krakusów z 1814 r. wzorowane były na czerkieskich. Osobiście sądzę, że raczej na uniformach pułków Tatarów krymskich z którymi żołnierze polscy stykali się już od 1807 r. (stacjonowały one na Litwie, pełniły służbę na granicy z Ks. Warszawskim, brały udział w kampanii 1812 r., a w 1813 r. w blokadzie Gdańska i jeden w przemarszu przez ziemie polskie do ziemie niemieckie). Polscy chłopi niskiego, wzrostu i na małych mierzynach, przypominali bardziej Tatarów krymskich niż Czerkiesów. Z Tatarami krymskimi, ich strojem i wojskowością, mieliśmy kontakt "od zawsze" w przeciwieństwie do Czerkiesów. Stąd też wydaje się logiczne, że nawiązano raczej do znanych i "opatrzonych" wzorów, które można było podpatrzeć i wykorzystać w służbie rozpoznawczej jaką pełnili krakusi. Tym bardziej, że podobieństwo ich mundurów z 1814 r. (poza barwą) do mundurów pułków Tatarów krymskich jest uderzające. Zresztą zobaczcie sami.

Już z chwilą przyłączenia Krymu do Rosji, wydano dekret o utworzeniu taurydzkich dywizjonów narodowych kawalerii (miały one charakter nieregularny, analogiczny do kozackiego). W latach 1784-1787 utworzono 3 dywizjony, w 1787 połączone w dwa. W 1790 sformowano kolejne 4 dywizjony. W latach 1790-92 służyły one na granicy z Rzeczpospolitą (o rzekomej chęci przejścia jednego z nich na służbę polską wspomina Wolański w "Wojnie 1792"). W 1792 rozwiązano 4 dywizjony, a w 1796 pozostałe.

Poniżej ilustracja z przedstawieniem żołnierzy dywizjonów tatarskich w charakterystycznych czapkach typu "dynia"/"melon".

W obliczu wojny z Napoleonem, 12 marca 1807, utworzono cztery pułki konne Tatarów krymskich, utrzymywane kosztem mieszkańców prowincji Taurydy. Były to pułki kawalerii nieregularnej (tzw. „narodowe”), oparte na zaciągu, formowane na etacie 5 sotniowych pułków kozackich. Zostały one wysłane na Litwę (m. in. do Wilna). Po zakończeniu wojny zostały w 08.1807 rozformowane, a do końca tegoż roku wszyscy rozpuszczeni do domu.

"Umundurowane" były w swój tradycyjny strój narodowy (każdy jeździec sprawiał sobie go sam, podobnie jak kozacy): "czarną sukienną czechmanę, szarawary wzoru kozackiego i tatarskie kapelusze z jagnięcej skóry". Być może jedynie oficerowie posiadali bardziej sformalizowane mundury jednolitego wzoru o zalecanej formie (także czapki typu „dynia”/”melon”, które były tradycyjnym nakryciem głowy szlachty tatarskiej, ich nazwę przetłumaczylibyśmy jako "murzaśki" od murzy czyli wodza/księcia tatarskiego).

24 stycznia 1808 r. car wydał dekret o ponownym utworzeniu czterech pułków:
- Symferopolskiego: od 1808 r. stacjonował on na Wileńszczyźnie w służbie granicznej (od 1809 r. w brygadzie gen. Iłowajskiego). Kampanię 1812 roku odbył w korpusie gen. Płatowa (m. in. uczestniczył w bitwach pod Smoleńskiem, Możajskiem, Borodino, Tarutino), a w 1813 r. w blokadzie Gdańska. W 1814 r. powrócił na Krym i został rozpuszczony do domów.
- Perekopskiego: od 1808 r. stacjonował na Grodzieńszczyźnie w służbie granicznej. Kampanię 1812 r. odbył w korpusie kozackim gen. Płatowa (m. in. uczestniczył w bitwach pod Smoleńskiem, Możajskiem, Borodino, Tarutino), a w 1813 r. w blokadzie Gdańska. W 1814 r. powrócił na Krym i został rozpuszczony do domów.
- Teodozyjskiego: od 1809 stacjonował w Machnówce (dawne woj. kijowskie). W latach 1812-15 pełnił służbę graniczną nad Bugiem. W 1815 r. powrócił na Krym i został rozpuszczony do domów.
- Evpatorski stacjonował w Machnówce (dawne woj. kijowskie), następnie pełnił służbę kordonową na granicy z Ks. Warszawskim nad Niemnem, uczestniczył w kampanii 1812 r. w składzie 2 Armii Zachodniej. W kampanii 1813 wchodził w skład oddziału Dawidowa będącego częścią korpusu gen. Winzingerode i brał m. in. udział w bitwie pod Kulm. W 1814 r. powrócił na Krym i został rozpuszczony do domów.
W 1817 r. wszystkie pułki zostały rozformowane.

W 1810 r. gubernator wojskowy w Chersoniu poruszył kwestię umundurowania (i sztandarów), które nadałyby bardziej regularnego charakteru tym pułkom. Minister Wojny nakazał przygotować (nadzorowali to Jermołow i Kutuzow) barwne tablice ze wzorami umundurowania celem przedstawienia ich carowi. Tablice te nie są znane.
Przedstawienia ikonograficzne potwierdzają, że już w latach 1812-1814 żołnierze pułków tatarskich nosili czapki w kształcie "dyni"/"melona" (podobnie jak Czerkiesi czy Nogajcy) oraz mundury z gazyrami (zwykle na 4 ładunki). W pułkach do sygnalizacji posługiwano się tradycyjnymi tatarskimi buńczukami (co zostało także skopiowane przez Krakusów).

Poniżej schematy umundurowania (za https://antologifo.narod.ru/pages/list/ ... TKp.htm#p1)

dalszy ciąg mundurów ...

Portret Denisa Dawidowa (autorstwa Aleksandra Orłowskiego, z 1814 r.), bohatera wojny partyzanckiej 1812 r., przedstawia go w mundurze pułku symferopolskiego (żołnierze tego pułku służyli w zgrupowaniu partyzanckim Dawidowa w wojnie 1812 r.). Jego przydomek "Czarny Kapitan" wziął się właśnie do koloru munduru tego pułku.

W 1827 r. utworzono szwadron lejb-gwardii Tatarów krymskich w ramach kozackiego pułku lejb-gwardii. Mundur szwadronu nawiązywał do munduru pułków tatarów krymskich z czasu wojen napoleońskich. Kilka przykładów poniżej. Tutaj też odnajdziemy podobieństwo do mundurów krakusów.

Więcej o pułkach krymskich Tatarów w:
- A. Markewicz, Tawriczeskaja gubernia w epoce 1806-184, s. 1-100, [w:] Izbiestia Tawriczieskoj Uczennoj Archiwnoj Kommissi No. 49, Simferopol 1913
- A. Sakowicz, Krimskije tatary na wojennoj służbie Rossijskoj Imperii, 2016

Pozdrawiam

Andrzej Pochodaj

Bardzo ciekawe informacje, doszedłem do podobnych wniosków, przedstawiłem je w swojej najnowszej publikacji na temat barwy i broni pułków ułańskich w latach 1812-1813, gdzie piszę też o krakusach. Niestety książka lezy w wydawnictwie już od 6 miesięcy , mam nadzieję, ze ukarze się jeszcze w tym roku

Bardzo ciekawy temat, mało znana formacja-myślę tu o Tatarach Krymskich, raczej o Kozakach sie pisało i pisze. Sam trop mundurowy przekonujący mnie,( kiedyś wiodłem dyskusję o wpływie mundurów rosyjskich ułanów na mundury ułanów Królestwa Polskiego 1815-1831, dopiero później dotarłem do prac Orłowskiego i szkiców Wlk. Ks. Konstantego co uzasadniało moja tezę). Czekam na dalsze rewelacje.
P.S. Mam nadzieje Ireneuszu, że książka się ukaże, a nie zostanie ukarana

Bardzo ciekawa lektura, dziękuję.

Poniżej zamieszczam ilustrację pokazującą czapki żołnierza i oficera pułków Tatarów krymskich z lat 1812-14. Ilustracja z książki "Крымские татары на военной службе Российской империи", s. 78. Coś Wam przypominają? Oczywiście nie przeczę, że ten typ czapki używany był także przez Czerkiesów, ale również Kabardyńców i inne ludy Kaukaskie czy w imperium osmańskim. Podobne noszone były także przez Tatarów litewskich w XVII-XVIII w. (np. wizerunek rotmistrza tatarskiego z ok. 1660 r.).
Dlaczego więc szukać daleko skoro blisko znajdziemy wystarczająco przekonujące przykłady wzorców?



A jak wyglądali w epoce wojen napoleońskich żołnierze pułków Tatarów krymskich? Poniżej zamieszczam kilka przykładów ilustracji z epoki wykonanych przez autorów zachodnich.