Pac Ludwik Michał (1780-1835)

Był synem Michała i Ludwiki z Tyzenhauzów. Urodził się podczas pobytu rodziców za granicą w Strasburgu najpewniej 19 maja 1780 r., choć w stanie służby podany jest rok 1779, a w różnych opracowaniach także 1778. Nauki pobierał we Francji, Anglii i na uniwersytecie wileńskim. Po rozwodzie rodziców opiekę nad Ludwikiem sprawował wuj Ignacy Tyzenhauz. W 1802 r. wyszedł z opieki i wyruszył w podróż po Europie. Odwiedził Paryż, Londyn, a następnie zwiedził szczegółowo Anglię, Szkocję i Irlandię, gdzie interesował się głównie gospodarstwem rolnym. Służbę wojskową rozpoczął w 1808 r. w sztabie marszałka Bessièresa. W sierpniu 1808 r. wstąpił w Paryżu do pułku lekkokonnych gwardii w stopniu szefa szwadronu, legitymując się wcześniejszym patentem króla saskiego na tę rangę. Ruszył na kampanię hiszpańską i pod Medina del Rio Seco był ranny bagnetem w udo, za co otrzymał Legię Honorową. W 1809 r. poprowadził 2. szwadron szwoleżerów do Niemiec, bił się pod Essling i Wagram, a następnie znalazł się w eskorcie cesarza podczas jego powrotnej drogi do Paryża. W grudniu 1809 r. wziął dymisję i udał się do Księstwa Warszawskiego, gdzie został mianowany dowódcą gwardii narodowej w departamencie łomżyńskim, organizował również wywiad na terenie Litwy. W 1812 r. awansowany na pułkownika i dowódcę wpierw 15. a następnie 2. pułku ułanów. Na początku kampanii rosyjskiej, podejmował cesarza wystawną ucztą w swym pałacu. Zgłaszał gotowość organizowania jazdy litewskiej, byle dostać mógł stopień generała brygady. Rangę otrzymał w lipcu 1812, ale zważywszy, że przebywał najczęściej w sztabie przy cesarzu, z rzadka tylko prowadził do boju poszczególne pułki jazdy. Bił się pod Witebskiem, Smoleńskiem, Borodino i Małojarosławcem. W kampanii 1813 r. podczas bitwy pod Lützen przewoził ważne rozkazy cesarskie. Był obecny pod Dreznem i Lipskiem. Otrzymał Legię Honorową, Krzyż Komandorski Virtuti Militari, wstęgę Św. Stanisława i krzyż wojskowy bawarski, był też kawalerem krzyża maltańskiego. W styczniu 1814 awansował na generała dywizji, obejmując zarazem dowództwo brygady jazdy polskiej, którą sformował w ciągu lutego. Walczyła ona bohatersko pod Berry-au-Bac, Craonne i Laon. Pac przejściowo sprawował dowództwo całej gwardii konnej francuskiej. Ranny pod Laon i odesłany do Paryża, uczestniczył, jeszcze z ręką na temblaku, w obronie przedmieścia La Villette. Odbył chlubnie 4 kampanie, ale - jak pisze Adam Skałkowski - "jakkolwiek generał dywizji, zawsze tylko pułkownikowską pełnił służbę".
Podczas prezentacji wojsk polskich Wielkiemu Księciu Konstantemu pod St-Denis Pac uchylił się od wzięcia w niej udziału, a wkrótce potem wziął dymisję i wyjechał do Anglii, gdzie znowu zwiedzał wzorowe gospodarstwa rolne.
W 1815 r., po ogłoszeniu amnestii w Królestwie Polskim, wrócił do swoich majątków i przystąpił do ich unowocześniania. Oczynszował większość chłopów w dobrach Dowspuda i Raczki. Wzorce, głównie angielskie, pozwoliły na stworzenie wzorowego gospodarstwa i znaczne pomnożenie fortuny.
Wraz z Adamem J. Czartoryskim podjął wtedy konkury o rękę Anny Sapieżanki, popierany przez byłych napoleończyków, którzy nadawali tej rywalizacji dwu wielkich panów aspekt polityczny. Kilkakrotnie pojedynkował się ze swym szczęśliwszym rywalem, ostatni raz, gdy obaj już byli żonaci. Sam zamknął sprawę, żeniąc się w 1817 r. z Karoliną Małachowską.
W latach 1820-27 wzniósł w Dowspudzie okazały pałac. Była to reprezentacyjna budowla w stylu angielskiego neogotyku. Aktywności gospodarczej towarzyszyła też aktywność społeczna i polityczna. Pac był wiceprezesem Towarzystwa Rolniczego, senatorem Królestwa Polskiego i członkiem Sądu Sejmowego w 1828 r. Wspomagał przedsięwzięcia Karola hr Brzostowskiego, uczestniczył w paryskich obchodach ku czci Tadeusza Kościuszki.
W chwili wybuchu powstania listopadowego przebywał w Warszawie. Początkowo uznał rozruch za niepoważny i poszedł spać. Ściągnięty z łóżka w środku nocy, dał się kooptować do Rady Administracyjnej i przyjął na parę dni naczelne dowództwo w zastępstwie ukrywającego się jeszcze Józefa Chłopickiego. W późniejszym okresie pozostawał nieco na uboczu. Przeznaczył jednak sto tysięcy zł. na ofiarę narodową, podpisał akt detronizacji Mikołaja I, w lutym 1831 r. organizował pierwszą rezerwę armii, a w maju został przeniesiony na dowódcę korpusu rezerwowego armii polowej. Wziął udział w bitwie pod Ostrołęką 26 maja 1831 r. Raniony w rękę i pierś wycofał się ze służby czynnej. Po upadku powstania wyjechał do Paryża, a jego majątek skonfiskowano. Należał do pierwszych organizacji emigracyjnych, wspomagał różne instytucje polskie. W ostatnim okresie życia sporo podróżował po Europie. Zmarł w Smyrnie w Turcji 31 sierpnia 1835 r. Pochowany został na dziedzińcu klasztoru Św. Polikarpa; gdzie wystawiono mu marmurowy pomnik z profilem dłuta Władysława Oleszczyńskiego. Oryginalny napis na nagrobku Michała Ludwika Paca:

Niektórzy badacze upatrują w Pacu pierwowzór Hrabiego z "Pana Tadeusza". Wymienia go też księga I poematu wśród tych, co się przekradli z Litwy do wojska polskiego, a w księdze XI pada słynne: "Godzien jest pałac Paca, godzien Pac pałaca". Był też Pac ojcem chrzestnym Zygmunta Krasińskiego, którego podawał do chrztu wspólnie z Marią Walewską.

Oto dokumenty dotyczące gen. Paca pochodzące z zespołu Roberta Bieleckiego znajdującego się w zasobach Gabinetu Rękopisów Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Są to kserokopie wykonane przez Bieleckiego ze zbiorów obecnego Centre Historique.


Kliknij aby powiększyć

Nominacja Ludwika Paca na generała brygady (18 lipca 1812)

Kliknij aby powiększyć

Rozkaz z 25 grudnia 1813 wymarszu z oddziałami w kierunku Sedanu

Kliknij aby powiększyć

List z 26 grudnia 1813 r. do ministra wojny w sprawie krótkiej choroby

Kliknij aby powiększyć

Nominacja na dowódcę Pułku Eklererów, 1 i 2 Pułku Lansjerów z 4 stycznia 1814 r.

Kliknij aby powiększyć

Tekst dymisji z dnia 29 kwietnia 1814 r.

Kliknij aby powiększyć

Pismo ministra wojny, w którym informuje on, iż otrzymał informację Paca, o tym, że z powodu choroby nie może udać się do St. Denis, gdzie została skierowana cała polska kawaleria.

Apacz & Castiglione
Dokumenty prezentujemy dzięki uprzejmości Mariusza Olczak