Nasza księgarnia

Przepis Ubioru dla Pułków Piechoty

COM_CONTENT_WRITTEN_BY on . Posted in Biblioteka Barwy i Broni




Umundurowanie
piechoty
Księstwa
Warszawskiego
w myśl
Przepisu
Ubiorów
z dnia 3 września
1810 roku




Podstawowym źródłem informacji o mundurze polskiej piechoty, w okresie pomiędzy zwycięską wojną z Austrią, a jak to się miało wkrótce okazać, fatalną w skutkach kampanią rosyjską, jest Przepis Ubiorów, wydany przez ministerstwo wojny dnia 3 września 1810 roku.

Opisuje on umundurowanie wszystkich formacji liniowych, służb pomocniczych, a nawet administracji ministerstwa wojny i to w sposób, który w porównaniu z regulacjami wcześniejszymi może wydać się nam wręcz drobiazgowy. Oczywiście i tym razem skupia się on w pierwszej kolejności na uniformie oficerskim, jednak w przeciwieństwie do swojego bezpośredniego poprzednika, przepisu z marca 1807 r., zawiera też akapity dotyczące umundurowania podoficerów i prostych żołnierzy. Przypomnieć też powinniśmy, że ówczesnym zwyczajem do przepisu dołączone były wzory mundurów, mające unaocznić wszelkie niuanse nowych sortów, których nie obejmował tekst. Sam przepis szczęśliwie zachował się do naszych czasów i ze względu na marginalny i często wewnętrznie niespójny charakter dostępnych nam przekazów ikonograficznych, stanowi pewnego rodzaju punkt odniesienia, pozwalający tropić nieregulaminowe praktyki, które miały miejsce na poziomie poszczególnych pułków.


Strona tytułowa "Przepisu Ubiorów dla Woysk i Administracyów Wojennych Xięstwa Warszawskiego" wydanego w Warszawie w 1810 roku, przez drukarnię Witolda Dąbrowskiego mieszcząc się na Starym Mieście pod numerem 58


Przepis Ubioru dla Pułków Piechoty.

A R T Y K U Ł 1.
U B I Ó R.


Dla wszystkich Pułków Piechoty ma bydź jednakowy.
Mundur galowy Officyerów składa się z Fraka sukna granatowego, z Kamizelki, i spodni sukiennych białych; kołnierz granatowy stoiący zapinany z wypustką karmazynową - dla woltyżerów kołnierz bez wypustki żółty; wyłogi na piersiach sukienne białe, na guziki małe zapinene; łapki u rękawów z sukna karmazynowego z strony zewnętrzney zapinane z wypustką białą. Frak zapinać się będzie na piersiach na haftki, po niżey piersi ścięty ku udom, kieszenie w poprzek z trzema kantami z wypustką karmazynową, podszewka biała, poły spięte, na których w rogach wyszywane złote, bomby dla Grenadyerów, trąbki dla Woltyżerów, a gwiazdy dla Fizylierów; guziki metalowe żółte, na których znaydować się maią robotą wypukłą Numera Pułkom przepisane, na wyłogach z każdey strony po 7 guzików małych, a z lewey strony po niżey wyłogów, 3 guziki wielkie, z prawey zaś wyszycia w kształt dziurki do zapinania; przy każdey kieszeni trzy guziki duże, dwa takież w stanie, i trzy małe w podłuż na każdey łapce rękawa, i po jednem małem guziku do Szlify.

Kamizelka w połowie wychodząca z pod Fraka, z małemi guzikami mundurowemi, i z trzema guzikami przy kieszeniach; Spodnie długie. Chustka na szyię czarna, z pod którey u góry widać brzeg biały w około. Kapelusz stosowany zwyczayny, taśmą czarną kamelorową obszyty w koło, z lewego skrzydłą założony, podwóynie galon złoty do przytrzymania kókardy na pół cala szeroki, zapięty na guzik wielki mundurowy. Grenadyery nosić maią czapki niedźwiedzie z piórem ponsowym i kordonami srebrnemi, na model żołnierskich. Woltyżery zaś przy kapeluszach kitki małe kamelorowe na ćwierć łokcia długie koloru żółtego, a fizyliery takież koloru czarnego, mieć będą przy kókardach, kókarda kraiowa; buty małe zwyczayne, zwane Węgierskie.

Mundur mały codzienny, iest: frak sukienny koloru granatowego; kołnierz i łapki takież; mundur zapinany na raz na piersiach na dziewięć guzików wielkich; Spodnie sukienne granatowe; dla Grenadyerów kapelusze iak wyżey przepisane, z kitą małą kolorową ponsową; - Surdut z tegoż sukna iak frak na dwie strony zapinany, z każdey po 7. wielkich guzików. W lecie kamizelka i spodnie mogą bydź nie sukienne, lecz białe lub też nankinowe.

Pod-Officyerowie i żołnierze mieć będą mundury co do kolorów sukien tak iak Officyerowie, lecz nie fraki tylko kurtki podług wydanego ogólnego modelu, toż samo się rozumie o czechczerach, kamaszach, & c. & c.

Wyłogi zaś białe sukienne u kurtek, będą z obydwóch stron z iednostaynego sukna, wpodług tylko w mieyscu zapinania na haftki na piersiach przeszyte, zapinać się będą na guziki do kurtki przyszytey, wyłogi te będą odeymowane, a kurtka wzdłuż na piersiach na haftki zapinana bydź powinna, poniżey zaś na dwa guziki.

A R T Y K U Ł 2.
R Ó Ż N I C E     S T O P N I Ó W.


Officyerów różnić będą Naramniki (Epaulettes) Pułkownik nosić ma na obu ramionach dwa Naramniki z bulionami z taśmami gładkiemi bez żadnych haftów. - Major takież Naramniki lecz taśma zwierzchnia srebrna gładka. Podpułkownik nosić ma na lewym ramieniu Naramnik z bulionami, na prawym kontrepaulet bez bulionów, taśmy jak wyżey. - Kapitan nosić będzie na lewym ramieniu Naramnik bez bulionów z franzlami, na prawym ramieniu kontrepaulet bez fręzli. - Porucznik takież same Naramniki iak Kapitan, na taśmie tylko ieden pręcik 1/8 cala szeroki, z iedwabiu karmazynowego. - Podporucznik takież Naramniki, na taśmie zaś pręciki dwa krzyżowane na 1/8 cala szerokie z iedwabiu Karmazynowego. - Adjutanci, majorowie, Naramnik z ręzlą na prawym ramieniu nosić mają, a kontrepaulet na lewym, podofficyerowie zaś różnić się będą znakami przyjętemi w woysku Polskim podług ogólnych urządzeń woyska Francuzkiego, Epolety ustanawiaią się dla całey piechoty złote, felcech i kordonki srebrne, ryngraf mały pozłacany, z orzełkiem białym w środku.

A R T Y K U Ł 3.
B R O Ń.


Officyerowie wszyscy mieć maią szpadę Francuzką płaską, z rękoieścią pozłacaną; pochwa czarna; pas do niey skórzanny czarny na dwa cale szeroki. Officyerowie konno odprawuiący służbę, mieć powinni pałasz żółto-oprawny z pochwą mosiężną na pasku czarnym skórzannym, ostrogi srebrne. - Officyerowie Kompaniy Grenadyerskich i Woltyżerskich mieć maią pałasze.

A R T Y K U Ł 4.
E K W I P A Ż     K O N N Y.


Dla Officyerów konno odprawuiących służbę, siodło z skóry cielęcey, czaprak i kapy od olstrów z sukna granatowego, obszyte galonem złotym, 3 cale szrokim dla Pułkownika, na 2˝ dla Majora, 2 dla szefa batalionu, a na cal 1 dla Adjutanta majora. Reszta skór z tręzlą i munsztukiem czarne, sztuki wszystkie metalowe żółte wraz z gałkami okrągłemi u munsztuka.

Poprawa Omyłek przez Opuszczenie

(...)przepis dla Officyerów od Pułków piechoty konno odprawuiących służbę w Tytule 3. Art: 4., z odmianą, iż galon nie złoty lecz srebrny, a sztuczki nie z metalu żółtego lecz białego bydź powinny.(...)

* * *


Już w pierwszym zdaniu dowiadujemy się, że jednym z podstawowych celów jaki w wypadku piechoty postawili sobie twórcy przepisu, było ujednolicenie umundurowania wszystkich pułków i to niezależnie od ich organizacyjnego przyporządkowania.
Pamiętać bowiem powinniśmy, że regulacje roku 1810 to tylko jeden z elementów kompleksowego programu reorganizacji armii, który rozpoczęto niemal nazajutrz po podpisaniu kończącego zwycięską wojnę z Austrią pokoju w Schönbrunn. To właśnie tam zdecydowano, aby terytorium Księstwa powiększyć niemal o połowę, zaś niewielką dotąd armię rozbudować do liczby sześćdziesięciu tysięcy oficerów i żołnierzy.

Unifikacja barwy miała więc w założeniu skutecznie zdekomponować dotychczasowe podziały, zaś w konsekwencji zmienić również relacje pomiędzy skłóconą ze sobą generalicją. Przypomnijmy, że przed rokiem 1809 armię tworzyły trzy różniące się właśnie umundurowaniem i cieszące dość dużą niezależnością legie-dywizje.


Oficer młodszy fizylierów w mundurze wielkim. Prócz fraka strój uzupełniały: kapelusz stosowany, białe spodnie i buty węgierskie bez ozdób.


Drugi ważny element, który od tej chwili charakteryzować będzie mundur polskiej piechoty, to niestety wyraźny odwrót od dużej części narodowych oznak tej formacji, na rzecz kroju i kolorystyki używanych przez armię francuską. I tak, mundur wielki oficerów to teraz granatowy wysoko wycięty frak, zaopatrzony w białe, lamowane na karmazynowo rabaty, białe spodnie, wysokie węgierskie buty i tak zwany kapelusz stosowany. Przypomnijmy, że obowiązujący do tej pory przepis z 1807 jako mundur do służby zalecał kurtkę kroju polskiego z wyłogami, łapkami i kołnierzem w kolorach przyporządkowanych każdej z legii oraz wysoką sztywną rogatywkę. Frak i kapelusz stosowany obecny był tam jedynie jako tak zwany mundur mały, noszony zazwyczaj poza służbą.


Trębacz woltyżerów i woltyżer 8. Pułku Piechoty Księstwa Warszawskiego, w mundurach dostosowanych do wymogów przepisu z dnia 3 września 1810 roku. W porównaniu z rozstrzygnięciami przepisu żołnierze na obrazie zaopatrzeni zostali w nieregulaminowe białe patki przy łapkach rękawów, w karmazynowe wypustki wokół kołnierzy i zielone kordony przy czapkach. Relacja pochodzi z roku 1822, a jej autorem jest January Suchodolski. Obraz znajduje się obecnie w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.


W myśl nowego przepisu, kurtek używali jedynie podoficerowie i szeregowi. Zaopatrzone w charakterystyczne poły, ślepe kieszenie i dwie kontrafałdy, nadal nawiązywały do uniformu kawalerii narodowej, dość znacznie go jednak modyfikując. Przepis sankcjonował też patki przy wyłogach rękawów, które pojawiły się najprawdopodobniej również w okresie poprzednim. Także wyłogi polskim zwyczajem nie dochodziły do dolnego brzegu kurtki i kończyły się nieco wyżej, pozostawiając miejsce na idące środkiem ku dołowi dwa guziki. Powyżej nich kurtka miała zapinać się na haftki.


Szeregowy woltyżerów w ubiorze - wiosenno letnim, według ustaleń przepisu z dnia 3 września 1810 roku. Pokrycie czapki czarne, blacha naczelna żółta, orzeł biały, pompon żółty, kita żółta z zielonym, kordony białe, kurtka granatowa, rabaty białe z wypustką karmazynową, kołnierz żółty bez wypustki, łapki karmazynowe z wypustką białą, patki granatowe z wypustką karmazynową, poły granatowe z wypustką karmazynową, guziki żółte numerowane, szlify zielone niciane, spodnie białe płócienne.


Przepis co prawda nie doprowadził do całkowitego ujednolicenia umundurowania piechoty, znacznie je jednak do siebie upodobnił. Odstępstwa na poziomie poszczególnych pułków dotyczyły przeważnie nieregulaminowych, karmazynowych lub pąsowych kołnierzy grenadierów, koloru patek przy wyłogach rękawów oraz bermyc, którym bądź to brakowało daszka, bądź też różniły się kształtem blachy naczelnej.



Podoficer fizylierów w ubiorze wiosenno-letnim, w myśl ustaleń przepisu z dnia 3 września 1810 roku. Według Bronisława Gembarzewskiego podoficerów wyróżniały paski nad łapkami rękawów będące oznaką stopnia, tasaki i to niezależnie od rodzaju kompanii, srebrno-karmazynowe chwosty przy kordonach, oraz okalający górną cześć czapki calowy galon. Wiele też wskazuje na to, że do oznaczania stopni używano również nicianych szlifów.

 



Przepis nie wspominał jak winni wyglądać dobosze, tamburmajorzy czy muzycy, pozostawiając prawdopodobnie tę decyzję dowództwu poszczególnych pułków.